Τι ; Γιατί ; Πώς ;
Τι & πότε ;
Κάθομαι και σκέφτομαι τον πιο απλό τρόπο να σας εξηγήσω την επιστήμη της συμπεριφοράς, χωρίς τεχνική ορολογία (ομολογουμένως άφθονη!) και προσπάθειες εντυπωσιασμού. Πάντα πίστευα ότι η κάθε επιστήμη πρέπει να γίνεται προσβάσιμη σε ένα ευρύτερο κοινό και έτσι λοιπόν θα προσπαθήσω και εγώ να βάλω το λιθαράκι μου σε αυτό. Πίσω στο θέμα μας όμως! Η ανάλυση συμπεριφοράς χρησιμοποιεί αρχές συμπεριφοριστικές με απώτερο σκοπό την βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων.
Ας το πάρουμε όμως από την αρχή.
Έως και το 1920, οι κυρίαρχες σχολές της ψυχολογίας εστίαζαν στις εσωτερικές σκέψεις, στα συναισθήματα και στο υποσυνείδητο. Οι περισσότεροι ψυχολόγοι της εποχής εστίαζαν σε μη παρατηρήσιμες εμπειρίες προκειμένου να εξηγήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Το 1924 ο αμερικάνος ψυχολόγος John B. Watson, ξεκίνησε μια καινούργια σχολή στη ψυχολογία, αυτή του συμπεριφορισμού. Αυτή η σχολή έρχεται σε αντίθεση με την εστίαση στις εσωτερικές σκέψεις και προέτρεψε τους ψυχολόγους να επικεντρωθούν σε παρατηρήσιμες και μετρήσιμες συμπεριφορές, εκφράζοντας την άποψή του ότι η διαδικασία της μάθησης πραγματοποιείται μέσα από αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον.
Στη συνέχεια ο Ivan Pavlov, ένας ακόμα διάσημος συμπεριφοριστής, ακολούθησε και εξέλιξε τα βήματα του Watson, με την θεωρία του για την κλασική εξαρτημένη μάθηση (classical conditioning). Στην θεωρία αυτή ο Pavlov μίλησε για την μάθηση μέσω συσχέτισης μέσα από το γνωστό πείραμα του όπου συσχέτισε τον ήχο ενός κουδουνιού με την παρουσία φαγητού σε ένα σκύλο, αποδεικνύοντας ότι η σύνδεση δύο ερεθισμάτων χρονικά μπορεί να οδηγήσει σε μια καινούρια αντίδραση. Τι μας δίδαξε τότε ο Pavlov με το πείραμα του ; Μας δίδαξε ότι οι αντανακλαστικές συμπεριφορές (όπως η παραγωγή του σάλιου στον ήχο του κουδουνιού στο γνωστό πείραμα του) δεν είναι προϊόν εσωτερικών σκέψεων, αλλά συμπεριφορών που μαθαίνονται μέσα από αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.
Ο γνωστός Αμερικάνος συμπεριφοριστής B.F.Skinner στην πορεία εξέλιξε ακόμα περισσότερο την θεωρία αυτή, τονίζοντας το ρόλο των συνεπειών που ακολουθούν μια συμπεριφορά για το εάν θα επαναληφθεί ή όχι στο μέλλον.
Παράδειγμα :¨Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν φέρετε μια λαχταριστή τούρτα στη δουλειά την Παρασκευή!
- Θα γινόσασταν ο αγαπημένος συνάδελφος όλων μέσα σε μια στιγμή, καθώς θα σας θεωρούσαν όλοι κουλ και γενναιόδωρο τυπάκι.
- Ή μήπως το αφεντικό σας δεν θα είχε την ίδια γνώμη και θα σας καλούσε σε σύσκεψη, εκφράζοντας του τη δυσαρέσκειά του?
Ανάλογα λοιπόν με την αντίδραση των άλλων στην κίνηση σας να φέρετε αυτή την κατά τα άλλα τέλεια τούρτα στη δουλειά, θα εξαρτηθεί το εάν θα προβείτε ξανά στην ίδια κίνηση.
Γιατί ;
Η εφαρμογή της συμπεριφορικής επιστήμης στην καθημερινή ζωή, με στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων, γίνεται με την μορφή της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς.
Το 1960 ο Ole’ Ivar Lovaas έγινε γνωστός για τις εφαρμογές των αρχών του συμπεριφορισμού στην υποστήριξη παιδιών με αυτισμό, με πολύ θετικά αποτελέσματα. Εξαιρετική περιγραφή μητέρας παιδιών με αυτισμό για τα οφέλη της ανάλυσης της συμπεριφοράς είναι αυτή της Catherine Maurice “Let me hear your voice: a family’s triumph over autism”. Ωστόσο, στις ΗΠΑ η επιστήμη της ανάλυσης της συμπεριφοράς χρησιμοποιείτε σε διαφορετικούς τομείς όπως η εκπαίδευση, η πολιτική, η διαφήμιση, η διοίκηση επιχειρήσεων κτλ.
Η ανάλυση της συμπεριφοράς είναι η πρακτική εφαρμογή της επιστήμης του συμπεριφορισμού και όπως κάθε επιστήμη, περιλαμβάνει συγκεκριμένες αρχές και συστήματα εφαρμογής και αξιολόγησης. Ένα μεγάλο θετικό της ανάλυσης συμπεριφοράς είναι η συλλογή στοιχείων με μεθοδικό τρόπο για την αξιολόγηση κάθε συμπεριφορικής παρέμβασης, είτε αυτή αφορά εκπαιδευτική παρέμβαση είτε παρέμβαση για την αύξηση απόδοσης του προσωπικού. Στην ανάλυση συμπεριφοράς οφείλουμε να προσαρμόσουμε την κάθε μας παρέμβαση με τρόπο που να είναι αποτελεσματική αλλά και συμβατή με τις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Πώς ;
Η ανάλυση συμπεριφοράς εφαρμόζεται από πιστοποιημένους, από διεθνή φορέα, αναλυτές συμπεριφοράς ή εκπαιδευτές που δέχονται εποπτεία από αναλυτές συμπεριφοράς. Η διαδικασία πιστοποίησης περιλαμβάνει την κατοχή πτυχίου Master, θεωρητική κατάρτιση πάνω στην συγκεκριμένη επιστήμη, πρακτική εξάσκηση με εποπτεία, καθώς και γραπτές εξετάσεις.
Καθε αναλυτής συμπεριφοράς έχει συγκεκριμένο πεδίο άσκησης και οφείλει να λαμβάνει συνεχόμενη επιμόρφωση πάνω στο αντικείμενό του. Κάθε συμπεριφορική παρέμβαση ξεκινά με τη διαδικασία αξιολόγησης και της γνωριμίας του παιδιού (όταν πρόκειται για εκπαιδευτική παρέμβαση) για την ανάπτυξη μιας θετικής θεραπευτικής σχέσης. Βασική αρχή στον συμπεριφορισμό είναι ότι κάθε συμπεριφορά είναι μια μορφή επικοινωνίας και αποσκοπεί κάπου. Ο δικός μας ρόλος ως αναλυτές είναι να εντοπίσουμε αυτή την επικοινωνιακή ανάγκη και να διαμορφώσουμε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης με στόχο την διδασκαλία εναλλακτικών συμπεριφορών. Όλα αυτά μέσα από μια θετική εκπαιδευτική εμπειρία με στόχο την προσαρμογή στις ανάγκες του κάθε παιδιού και της κάθε οικογένειας για να επιτευχθεί η γενίκευση των δεξιοτήτων.
